Jak być kochanym — retrospektywa Wojciecha Jerzego Hasa

Wojciech Jerzy Has (1925-2000) stworzył własne uniwersum, które jako dzieło kompletne poznajemy dopiero po zapoznaniu się z całą jego twórczością. Znajdujemy tu odwołania do świata literackiego — nie bez powodu nazywany był „najbardziej oczytanym z polskich reżyserów”, a wiele jego filmów było indywidualną interpretacją dzieła literackiego. Ważnym elementem są także odniesienia do sztuk wizualnych — Has jako absolwent krakowskiej ASP miał szczególną wrażliwość, wręcz obsesyjną dbałość o każdy kadr. Jest wreszcie specyficzne podejście do czasu, jak w „Sanatorium pod klepsydrą”, gdzie Has zakrzywiał plany czasowe i przeplatał przeszłość z teraźniejszością.

Retrospektywa obejmuje pięć filmów, każdy na swój sposób przełomowy w twórczości Wojciecha Jerzego Hasa. Oszczędna formalnie „Pętla” (1957), będąca adaptacją opowiadania Marka Hłaski, to pierwsza ważna rola filmowa Gustawa Holoubka i początek wieloletniej współpracy artystycznej Hasa z Holoubkiem, który stał się porte parole reżysera. „Pożegnania” (1958) — pierwszy film Hasa nagrodzony na zagranicznym festiwalu, wyróżniony nagrodą FIPRESCI na MFF w Locarno. Na dobre na światowe salony wkroczył Has tytułem „Jak być kochaną” (1962), nominowanym do Złotej Palmy na FF w Cannes. Postać Felicji z „Jak być kochaną” to nie tylko największa rola Barbary Kraftówny, za którą otrzymała nagrodę w San Francisco, ale też jedna z najwybitniejszych ról kobiecych powojennego filmu polskiego.

Dwa późniejsze filmy Hasa to filmowe freski, których stworzenie wymagało olbrzymiej erudycji i śmiałej twórczej wizji. „Rękopis znaleziony w Saragossie” (1964) należy do ulubionych obrazów Martina Scorsese i Francisa Forda Coppoli. Za „Sanatorium pod klepsydrą” (1973) Has był powtórnie nominowany do Złotej Palmy, z Cannes wyjechał z Nagrodą Jury. Niestety, za udział w festiwalu reżysera ukarano dziesięcioletnim zakazem realizacji filmów, pod pretekstem faktu wysłania filmu do Cannes wbrew decyzji władz komunistycznych.

W 1974 roku Wojciech Jerzy Has staje się pracownikiem naukowym PWSFTviT w Łodzi, z którą jest związany aż do śmierci w 2000 roku. Has kształci kolejne pokolenia nietuzinkowych reżyserów. Wśród jego studentów są m.in. Robert Gliński, Jacek Bromski, Dorota Kędzierzawska, Janusz Kijowski, Lech Majewski, Juliusz Machulski, Małgorzata Szumowska. I właśnie oczami swoich uczniów i artystycznych spadkobierców widziany jest Has w filmie „Rysopis znaleziony po latach” Sławomira Rogowskiego i Stanisława Zawiślińskiego, który również zaprezentujemy na 17. BNP Paribas Dwa Brzegi jako uzupełnienie retrospektywy reżyserskiej wizjonera polskiego kina.

Dominika Żukowska