Słońcesław z Żołyni — Franciszek Frączek — wystawa

Franciszek Frączek (1908-2006) — Znany również pod szczepowym mianem Słońcesława z Żołyni, to najdłużej aktywny twórczo reprezentant nigdy formalnie nie rozwiązanej grupy artystycznej Szczep Rogate Serce, powstałej w 1929 roku w Krakowie z inicjatywy Stanisława Szukalskiego. Frączek zetknął się z atrakcyjnymi dla młodego człowieka postulatami tworzenie nowej, narodowej sztuki i autorskiego kształcenia artystycznego podczas studiów na krakowskiej ASP, do której trafił po ukończeniu szkoły ludowej i gimnazjum w Łańcucie. Nie było mu dane ukończyć studiów, gdyż jednoznaczne opowiedzenie się za radykalnymi poglądami Szukalskiego spowodowało, że został z grupą zwolenników Mistrza relegowany z uczelni. Po nieudanym epizodzie kształcenia w ramach „Twórcowni” wrócił w rodzinne strony, skąd korespondencyjnie brał udział w większości przedwojennych wystaw Szczepu, podczas których jego dopracowane rysunki o mocno egzystencjalnej wymowie zwracały uwagę kolegów szczepowców oraz zwiedzających. W trakcie wojny czynnie udzielał się w lokalnym ruchu oporu (AK i BCh), nie przestając zgłębiać czysto malarskie zagadnienia rzadkich wśród Szukalszczyków technik olejnych. Po wojnie Frączek stał się aktywnym propagatorem rodzimej, ludowej twórczości w ramach lokalnego środowiska artystycznego. Do rzeszowskiego ZPAP przyjęto go w 1962 roku, był też prezesem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Łańcucie. W roku 1980 współtworzył grupę artystyczną „Ziemia”, dwa lata później otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Cały czas tworzył — szkicował, malował, także polichromie w nieodległych kościołach, przez krótki okres czasu zajmował się ceramiką. Co kilka lat wystawiał prace na indywidualnych prezentacjach w kraju i poza jego granicami, m.in. w warszawskiej Zachęcie (1987), w Gdańsku, Lublinie, Poznaniu, Wilnie, Lwowie, Chicago, Nowym Jorku i pośmiertnie w krakowskim Pałacu Sztuki.

Ikonograficznie wierny postulatom Szukalskiego, chociaż formalnie coraz bardziej skupiony na kolorze, często nieprzetworzonym i intensywnym, Frączek świadomie odcinał się od równolegle modnych zjawisk awangardowych w sztuce, przedkładając ludową obrazowość ponad nowoczesne -izmy. Swoją aksjologię czerpał z prostoty skromnego życia, pełnego poświęcenia dla sztuki i lokalnego środowiska, nie zabiegając o uznanie wpływowych krytyków. Przez dziesięciolecia doskonalona technika malarska operuje skromnymi formami, szerokimi płaszczyznami, sporadycznie ograniczonymi do subtelnych niedosłowności. W ten sposób najpełniej dało się przedstawić postaci z mitycznego świata, rusałki i wiedźmy, uosobione żywioły czy intuicyjnie odczuwane istnienie pogańskich bożków. Nierzadkie w obrazach słońce staje się jednym z nich, dając ciepło i światło, niezbędne do życia roślin, zwierząt i ludzi. Brak światła towarzyszy ponurej wizji świata znikających zagród, wycinanych drzew, zatrutej wody. Zgodnie z przekonaniem, że Bóg stworzył wieś, a diabeł miasto, Frączek pielęgnuje w sobie nieustanny zachwyt otoczeniem, gdzie tak zwane osiągnięcia cywilizacyjne stanowią głównie zagrożenie. Najbardziej wypełnione światłem są wymowne krajobrazy, sporadycznie malowane w celach komercyjnych, niejednokrotnie bliskie tak nielubianej manierze kolorystycznej. Konsekwencja i zaangażowanie jako kwintesencja wierności przyjętemu hasłu „Miłować i walczyć” to główne wątki długiego, pracowitego życia Słońcesława z Żołyni Frączka.